TOVERLANTAARNS
31 maart t/m 12 augustus 2012
Museum De Lakenhal bezit een onontdekte schat: de mooiste museale verzameling van 18e-eeuwse toverlantaarnplaatjes van Nederland. De voorloper van de diaprojector en de bioscoopfilm werd in 2012 weer tot leven gewekt in Museum De Lakenhal. De kleine, handgeschilderde kunstwerkjes op glas werden vroeger met behulp van toverlantaarns op de muur geprojecteerd, ter lering en vermaak van kinderen en volwassenen. Naast de originele platen en lantaarns werden eigentijdse, interactieve installaties gepresenteerd en waren er live-voorstellingen te zien om de sfeer van vroeger te proeven.
Laterna magica
De toverlantaarn werd halverwege de 17e eeuw uitgevonden, vrijwel zeker door de Nederlandse wetenschapper Christiaan Huygens. De projectie van een beeld op een witte muur had voor de toenmalige toeschouwer zoiets magisch dat de lantaarns al snel bekend stonden als ‘laterna magica’: toverlantaarn. Geleerden gebruikten de lantaarn om de wetten van de optica mee uit te leggen. Vermogende mensen schaften er één aan voor hun verzameling en om voorstellingen te geven voor vrienden. Ook waren er al gauw rondtrekkende lantaarnisten, die stad en land afreisden om op kermissen voorstellingen te geven voor het volk. Zo bereikte de toverlantaarn al in de 18e eeuw een breed publiek.
Leidse productie
In de eerste helft van de 18e eeuw werden de beste lantaarns gemaakt in het atelier van de Leidse instrumentenmaker Jan van Musschenbroek. Het atelier zorgde zelf voor beschilderde plaatjes bij de lantaarns, waarvan een indrukwekkende verzameling zich nog altijd in de collectie van Museum De Lakenhal bevindt. Behalve allerlei vermakelijke beelden zoals dwergen en apen, groteske koppen en Commedia dell’Arte-figuren, werden ook erotische voorstellingen gemaakt. Vandaar dat in de tentoonstelling ook een speciaal ‘erotisch kabinet’ was opgenomen. In de 19e eeuw beleefde de toverlantaarn zijn grootste bloeiperiode. Door nieuwe technieken werden de toverlantaarns steeds beter en goedkoper, waardoor steeds meer mensen ervan konden genieten. Uit deze tijd stammen de massaproductieplaatjes, waarvan De Lakenhal ook kenmerkende exemplaren bezit.
Interactief
Op de tentoonstelling werd de ontwikkeling van de lantaarn en de bijbehorende plaatjes in beeld gebracht, van de vroege 18e eeuw tot de uiteindelijke neergang na de uitvinding van de film. Het Rotterdamse mediacollectief Rnul Interactive maakte drie interactieve installaties die bezoekers in staat stelden zelf in de huid van de lantaarnist te kruipen. Tijdens de tentoonstelling werden verschillende live-toverlantaarnvoorstellingen gegeven.